Της Γιούλης Ιεραπετριτάκη
H αρχαία ελληνική σκέψη δημιούργησε λέξεις (γλώσσα) και έννοιες ( φιλοσοφία ) που αποτελούν την πεμπτουσία του περιβάλλοντος εντός του οποίου κινείται ,ζει και ενεργεί ο άνθρωπος Η δύναμη των λέξεων και των εννοιών είναι τόσο μεγάλη όσο και η παντοδυναμία της ολότητας του σύμπαντος Κόσμου.
Ως περιβάλλον νοούμε το σύνολο των υλικών και άϋλων πνευματικών πραγμάτων και εννοιών που διαμορφώνουν τον χώρο που κινούνται αέναα ,μεταλλάσσονται και εξελίσσονται τα βιοτικά και αβιοτικά στοιχεία του σύμπαντος .Αυτή η αέναη άφθαρτη εναλλαγή των επιμέρους μορφών του περιβάλλοντος αποτυπώνεται ανάγλυφα στην φράση του μεγάλου φιλοσόφου Θαλή από τη Μίλητο « Πάντα πλήρη θεών είναι »
Η ορθή χρήση –συμμετοχή του ανθρώπου σ΄αυτό το αέναο παιχνίδι της ανακύκλησης των φυσικών δυνάμεων αποτελεί το διαβατήριο της αρμονικής ένταξής του στον Κόσμο Αντίθετα η μη ορθή χρήση- συμμετοχή του στο συμπαντικό παιχνίδι επιφέρει βαρύτατες συνέπειες όχι μονάχα στην Κοσμική Φύση αλλά και στον δικό του μικρόκοσμο .
Αυτή η αρχέγονη ταύτιση του θείου με ολόκληρο το φυσικό περιβάλλον ανάδειξε τη φύση ως ιερή «κιβωτό» ένθεων υπάρξεων επεκτείνοντας την προστασία του θείου και στο χώρο και υπαγόρευσε στον άνθρωπο μια ειδική συμπεριφορά απέναντι στον Κόσμο και σε ότι αυτός εμπεριέχει.
Καταλύτης σ΄αυτήν την πολιτιστική διαδικασία στάθηκε η επική ποίηση της Ιλιάδας κα της Οδύσσειας που «μιλούσε» με εικόνες παρμένες από το «αλφαβητάρι» της φύσης για τις θεμελιακές αρχές , και αξίες της ζωής, τη θέση του ανθρώπου στο «κεκοσμιμένο όλον» αλλά και τις συνέπειες , την ύβρι που προκαλεί με τις αλόγιστες πράξεις του στις φυσικές ισορροπίες , επιβεβαιώνοντας την «σιωπηρή» παιδευτική δύναμη της Φύσης .
Σήμερα αυτός ο ιερός κύκλος της βλάστησης έχει σπάσει . Δρόμος επιστροφής δεν υπάρχει Η πρακτική απομάκρυνση και ψυχολογική αποστασιοποίηση από τη φύση προκάλεσε την επαρμένη αντίληψη ότι η τεχνολογική απολυταρχία εξασφαλίζει στον άνθρωπο θέση ξεχωριστή και ασφαλή , έξω από αυτόν το κύκλο .
H καταλήστευση και υπερκάρπωση των φυσικών και παραγωγικών πόρων και συνιστωσών της Φύσης από την απληστία του «οικονομικού» ανθρώπου της ακραίας νεοφιλελεύθερης πολιτικής , να μεγιστοποιήσει το κέρδος εκμετάλλευσης, χωρίς συναίσθηση για τις επιπτώσεις στις μελλοντικές γενιές , οδήγησε στο σημερινό «τοπίο φρίκης» που μας προειδοποιεί ότι οι αντοχές της Φύσης ξεπέρασαν τα όρια τους και ότι ο πολιτισμός μας που εξαρτάται άμεσα από αυτές , κινδυνεύει .Μια μορφή ζωής , ο άνθρωπος, σε μια ξέφρενη πορεία καθυπόταξης του φυσικού περιβάλλοντος είναι πλέον σε θέση να αφανίσει όλες της μορφές ζωής και τον ίδιο του τον εαυτό.
Με δεδομένη την οικολογική κατάρρευση , τις ακραίες κοινωνικές ανισότητες, την απώλεια νοήματος και «εαυτού», ο άνθρωπος πρέπει για να ξεφύγει από τα σημερινά αδιέξοδα πρέπει να ξαναγίνει το μέτρο όλων των πραγμάτων και όχι όργανο για την επιδίωξη οικονομικών σκοπιμοτήτων , υπηρετώντας πιστά την αποθησαυριστική εκμεταλλευτική εξουσία των αγορών .
Αυτό δεν είναι απλά αναγκαίο για να αποφύγουμε την καταστροφή του γήϊνου περιβάλλοντος Είναι κατεπείγουσα ανάγκη για να γλυτώσουμε από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων κοινωνιών. Γιατί ο καπιταλισμός πριν φανερώσει τα σημερινά αδιέξοδά του κατάφερε να καταστρέψει τον ψυχισμό των ανθρώπων καλλιεργώντας τον ανθρωπολογικό τύπο της ιδιώτευσης , της απάθειας ,της αλλοτρίωσης κάτοικο του «εγώ» και όχι του «εμείς» που εξακολουθεί να διατηρεί την ψευδαίσθηση της ατομικής διαφυγής .
Το ζητούμενο ; να προταχθούν ιδέες έξω από το καπιταλιστικό φαντασιακό ;όπως η δημιουργικότητα του συλλογικού βίου, της συνέργειας , της αλληλεγγύης της ανεκτικότητας ,του σεβασμού απέναντι σε όλα τα είδη ζωής ,της ελεύθερης πρόσβασης στα αγαθά της παιδείας της υγείας του πολιτισμού ,αποδομώντας τον μεσσιανισμό της διαρκούς ανάπτυξης.
Σ΄ένα πεπερασμένο πλανήτη πως μπορούμε να μιλάμε για απεριόριστη ανάπτυξη.
Ο άνθρωπος σύμφωνα με τον σπουδαίο κοινωνικό ανθρωπολόγο Λεβί Στρώς θα΄πρεπε ήδη να ΄χει τοποθετήσει τη Φύση πριν από τη ζωή ,τη ζωή πριν από τον άνθρωπο και το σεβασμό των άλλων πλασμάτων πριν από τη φιλαυτία του . Το μεγαλύτερο λοιπόν καθήκον του σημερινού ανθρώπου είναι να διασφαλίσει τους όρους και τις προϋποθέσεις διατήρησης της φύσης , προς όφελος των μελλοντικών γενεών .
Η σημερινή χρεοκοπία του δυτικού μοντέλου ανάπτυξης , θεμέλιος λίθος του οποίου υπήρξε η καταλήστευση των φυσικών πόρων και πολιτιστικών πόρων με μοναδικό γνώμονα το κέρδος , ανακαλεί στη σκέψη μας , ελληνικές-οικουμενικές αξίες ,επαναφέροντας στο επίκεντρο τη σχέση περιβάλλοντος-βιωσιμότητας και πολιτισμού
Η αρχαία ελληνική σκέψη , σκέψη ολιστική που δεν κάνει ταξινομήσεις αλλά προσεγγίζει ολιστικά τη θεώρηση του κόσμου ως αδιάσπαστη ενότητα , προσφέρει , ολόκληρο τον συνειδησιακό εξοπλισμό για ν΄αντιμετωπιστεί η τρέχουσα κρίση του πολιτισμού μας , επαναξιοποιώντας θεμελιώδεις αρχές που θα συμβάλουν ώστε ο άνθρωπος να ξαναβρεί τη θέση που του αρμόζει στο σύμπαν ,εναρμονίζοντας τη σχέση , τόσο με τον εαυτό του ,όσο και με τους αδήριτους νόμους της φύσης ,απελευθερώνοντας το πνεύμα του , από τις “αλυσίδες” της τεχνικής και του εργαλειακού ορθολογισμού ,υλικά με τα οποία έχτισε τη δική του φυλακή που προσομοιάζει απόλυτα με το σπήλαιο του Πλάτωνα. Αυτοφυλακισμένος στη δική του εσωτερική φυλακή ο μωρός άνθρωπος διαβιώνει παρά-φύσιν υπερβαίνοντας κατά πολύ τις πραγματικές του ανάγκες, κατακερματίζοντας τους κύκλους του «παιχνιδιού» της Φύσης .
Όσο συνεχίζεται αναλλοίωτη η σημερινή πορεία ,όσα επιτυγχάνει η συμπτωματική αντιμετώπιση , θα αναιρούνται μακροπρόθεσμα από οικολογικά προβλήματα νέας γενιάς , τα οποία θα δημιουργούμε ,όσο δεν αισθανόμαστε ενταγμένοι συνειδησιακά στην ολότητα της Φύσης ,όσο δεν κατανοούμε ότι ο άνθρωπος και η φύση έχουν κοινή μοίρα !
Νοσταλγική ουτοπία θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς !
Όμως αν σκοπός της εξέλιξης του ανθρώπου είναι η η αποκατάσταση της χαμένης αρμονίας ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο αυτή η ένωση δεν μπορεί να γίνει χωρίς τη «μαγιά» του ριζοσπαστικού ανθρωπισμού που μας προσφέρει αρχαία ελληνική σκέψη. Καμία εποχή δεν είχε περισσότερη ανάγκη απ΄αυτή ,όσο η σημερινή εποχή γενικευμένης κατάρρευσης, για όσα θαυμαστά έχει να επιδείξει η ανθρώπινη φύση σε πείσμα των δυσχερειών και των συμφορών .
Ούτε αισιόδοξοι ούτε απαισιόδοξοι λοιπόν αλλά ριζοσπάστες με απόλυτη πίστη στην ικανότητα του ανθρώπου να συμφιλιώσει τον Κόσμο τον Μέγα –Φύση- με τον δικό του κόσμο τον μικρό , υιοθετώντας μια ηθική υπευθυνότητας απέναντι σε ολόκληρη την Δημιουργία με βασικό αξίωμα ότι η διατήρηση της φύσης είναι προϋπόθεση για την ίδια την ύπαρξή μας . Η περίοδος της απρόσωπης ανευθυνότητας έληξε .Αρχίζει η περίοδος της προσωπικής ευθύνης .
Στην απροσδιοριστία του μέλλοντος , ο σύγχρονος άνθρωπος θα πρέπει να μετατρέψει τη αγωνία σε δράση για μπορέσει να νικήσει όλα τα είδη ολοκληρωτισμού που απειλούν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και να ξεδιπλώσει όλες της δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας χωρίς μοιρολατρεία , φόβο, και ενοχή.
*Η Γιούλη Ιεραπετριτάκη είναι ιστορικός – αρχαιολόγος
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Jonas Hans “Le principe Responsabilite”Paris 1990
Θ.Παυλίδης; Επικ.καθηγητής ΑΠΘ «Σκέψεις κι απόψεις για την ουσία του περιβάλλοντος»
Περιοδικό Φιλοσοφείν τευχ.7 ,2013
Κ.Καστοριάδης : «Η άνοδος της ασημαντότητας» Εκδ. Υψιλον 2000
Γ. Κολέμπας-Γ. Μπίλλης «Ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης-τοπικοποίησης»
Εκδ.των Συναδέλφων Αθήνα 2015
